Trong tâm hồn của người Việt, nghi lễ gói bánh chưng trở thành một phần không thể thiếu, liên quan mật thiết đến truyền thuyết “Bánh chưng, bánh giày”. Xuất phát từ những bước đầu tiên của lịch sử dân tộc, tập tục truyền thống này đã nâng cao giá trị tâm linh, tạo nên một không khí thiêng liêng trong lòng người Việt Nam. Kéo dài qua hàng ngàn năm, vượt qua thời kỳ Bắc thuộc và 100 năm dưới ách đô hộ của thực dân phương Tây, phong tục gói bánh chưng vẫn được duy trì và hiếu kính dâng lên tổ tiên một cách bền vững. Trong quãng thời gian 4000 năm lịch sử, nghệ thuật làm bánh chưng ngày Tết không chỉ là sự duy trì mà còn là sự truyền đạt từ thế hệ này sang thế hệ khác với lòng trọng trách và lòng thành kính không ngừng. Điều này làm cho truyền thuyết trở thành những câu chuyện sống động, đậm chất văn hóa, hòa quyện với tâm hồn dân tộc, làm phong phú thêm không gian văn hóa đa dạng và củng cố niềm tin, biểu tượng hóa trong tâm thức của người Việt.

Bên cạnh sự thiêng liêng và huyền bí của truyền thuyết, bánh chưng thể hiện sự hài hòa giữa tự nhiên và tinh thần tín ngưỡng trong dòng chảy văn hóa Việt Nam. Làm từ hạt gạo, bánh chưng không chỉ được coi là tinh hoa và đỉnh cao của nền văn minh lúa nước, mà còn mang đậm ý nghĩa của sự sống còn, duy trì cuộc sống vật chất và tinh thần của con người. Với người Việt, cây lúa không chỉ là nguồn thức ăn phổ biến mà còn là biểu tượng của sự lành mạnh và bền vững trong cuộc sống hàng ngày. Truyền thuyết “bánh chưng, bánh giày” không chỉ là câu chuyện về nguồn gốc và sự thiêng liêng, mà còn là thông điệp về sự tận tâm của người Việt đối với lao động và sản xuất, đặc biệt là trong việc chế biến sản phẩm từ lúa nước để tạo ra nền văn minh độc đáo mà không tìm thấy ở bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới.

Ngoài ra, bánh chưng không chỉ là thức ăn, mà còn là biểu tượng mang đầy đủ những giá trị tâm linh và tư tưởng độc đáo của người Việt. Hình dạng vuông vắn và màu sắc xanh của bánh chưng tượng trưng cho đất, đồng thời thể hiện sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Theo quan niệm cổ xưa, đất là nơi vững chãi, làm nền cho sự sống và lao động. Bánh chưng, bánh giày là biểu tượng cao quý của văn minh lúa nước, thể hiện lòng biết ơn đối với đất trời, hy vọng vào những mùa màng bội thu và cuộc sống an lành. Việc đặt bánh chưng trên bàn thờ cúng gia tiên trong dịp tết là một nét đẹp độc đáo, là sự tôn vinh đạo lý uống nước nhớ nguồn, là sự gìn giữ và thể hiện tình cảm tôn kính đối với tổ tiên và nguồn gốc văn hóa.